Met muziek minder pijn

br />Acht keer kwamen muzikanten, professionals en studenten van het Prins Claus Conservatorium, naar het UMCG om muziek te maken voor patiënten. Telkens keer een week lang, elke dag. Ze speelden op drie verpleegafdelingen voor patiënten die herstelden van een operatie. Elke sessie duurde ongeveer een kwartier. De muzikanten speelden een breed repertoire: van klassieke stukken van Bach of Strauss tot moderne klassiekers van The Beatles of Coldplay en ze improviseerden aan de hand van de gesprekjes die ze met elke patiënt voerden. De muzikanten vroegen de patiënten daarin hoe het met ze ging, van welke muziek ze hielden waar ze het liefste zouden willen zijn, en vroegen bijvoorbeeld naar een kleur, een emotie of een landschap en reageerden daar met muziek op.

In totaal speelden de muzikanten – in wisselende samenstelling – 169 sessies, voor 74 verschillende patiënten in de leeftijd van 20 tot 88 jaar. Vooraf, direct na afloop en drie uur na het luisteren naar de muziek werden patiënten gevraagd of en hoeveel pijn ze ervoeren op een schaal van 0 tot 10. De ervaren pijn was daadwerkelijk minder nadat een patiënt naar de muziek had geluisterd. “Ook drie uur erna scoorden de patiënten de mate van pijn nog altijd lager dan voorafgaand aan de muziek”, zegt onderzoeker en verpleegkundige Hanneke van der Wal.

Ter controle werden ook patiënten gemeten die niet naar muziek hadden geluisterd: “Om uit te sluiten dat de afname van pijnervaring een gevolg is van de aandacht die de patiënten krijgen tijdens de metingen”. Bij deze patiënten nam de pijnervaring niet af. “Muziek lijkt dus echt effect te hebben”, zegt Van der Wal.

Het is te vroeg om alleen op basis van deze resultaten de dosering van pijnmedicatie meteen aan te passen, zegt chirurg en onderzoeksleider Barbara van Leeuwen. “We hebben meer onderzoek nodig om de meerwaarde van muziek duidelijk in beeld te brengen. Maar niemand twijfelt eraan dat muziek iets doet met een mens.”

Juist bij kwetsbare patiënten, die herstellen van een vaak heel ingrijpende operatie, is dat belangrijk, benadrukt Van Leeuwen. “Een operatie is heel ingrijpend voor het lichaam. Het roept een ontstekingsreactie op die nodig is om te genezen, maar die ook voor nare bijwerkingen kan zorgen, zoals verwardheid, longontsteking of gewichtsverlies. En hoe ouder iemand is, hoe groter de gevolgen van complicaties.”

Van Leeuwen denkt dat muziek de ontstekingsreactie kan dempen, en daardoor het risico op bijwerkingen kleiner kan maken. “Als wetenschappers willen we graag harde data om onze vermoedens te onderbouwen. We hebben daarom ook bij alle patiënten de bloeddruk, de hartslag en de ademhaling gemeten, eveneens voorafgaand aan de muziek, direct na afloop en drie uur later. Deze gegevens worden nog geanalyseerd.”
“Maar”, voegt ze hieraan toe, “op basis van de gesprekken die we hebben gehad met patiënten en personeel hebben we inmiddels als genoeg ‘softe data’ om te zeggen: waarom zouden we hier niet mee doorgaan? In het ziekenhuis liggen is beangstigend en stressvol; het is geweldig dat muziek angst en stress kan verminderen. Want anders dan bij medicatie heeft een interventie met muziek geen vervelende bijwerkingen.”

In de documentaire Resonance die over het onderzoek is gemaakt, antwoordt een van de patiënten op de vraag wat de muziek met haar doet: “Het brengt me ontspanning, en een stuk buitenwereld. Ik lig hier op mijn kamertje, in een ziekenhuiswereld, en door de muziek komt de rest van de wereld weer binnen.”

Van Leeuwen ziet dat het onderzoek bij collega’s in eerste instantie scepsis oproept. “Maar zodra ze met eigen ogen zien wat er gebeurt, zijn ze om.” Ze ziet muziek als een aanvulling in de zorg. “We genezen hier geen kanker mee, maar we zorgen er wel voor dat de patiënt beter kan herstellen van een operatie. En dat is juist belangrijk voor de patiënten die wij in het UMCG behandelen, die vaak heel ernstig ziek zijn, of meer dan één aandoening hebben. We moeten daarin ook oog hebben voor de kwaliteit van leven en het welbevinden van onze patiënten en daar kan muziek aan bijdragen.”

KADER
Het project ‘Muziek voor kwetsbare patiënten in het ziekenhuis’ is een samenwerking van de afdeling Chirurgie van het UMCG en het lectoraat Lifelong Learning in Music van het kenniscentrum Kunst & Samenleving van de Hanzehogeschool Groningen. Tijdens het symposium Meaningful Music in Health Care, dat vrijdag 8 december plaatsvond, werden de eerste resultaten van het onderzoek gepresenteerd en werd de documentaire ‘Resonans’ getoond, die tijdens het onderzoek in het UMCG gemaakt is.